Dijital Mirasın Hukuki Boyutu ile ilgili bu yazıda Günümüzde dijitalleşmenin hızla ilerlemesi, bireylerin hayatlarını dijital platformlarda kaydetmelerine ve paylaşmalarına olanak tanımasıyla ortaya çıkan hukuki sorunlar ve çözüm önerilerine yer verilecektir.
Dijital varlıkların ve verilerin bir kişinin vefatından sonra ne olacağı, dijital mirasın hukuki boyutunu ortaya çıkarmaktadır. Bu yazıda, dijital mirasın hukuki yönlerini ve bu alanda karşılaşılan sorumlulukları ele alacağız.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ve internetin etkisiyle, çağdaş toplumun yaşamı ve çalışması giderek sanal bir formda gerçekleşmekte ve bilgi ve mirasa yönelik yaklaşım temelde değişmektedir. Bu sürekli sürecin dikkate değer işareti, Toplumsal Gelişmelerin dijital bir yansıması olan değerli, bilgisayar tabanlı malzemelerin birikimi olarak anlaşılan Dijital Miras’ın ortaya çıkmasıdır. Kamu sektöründen farklı “miras kurumları”, arşivler, kütüphaneler, müzeler gibi, ancak kültürel, bilimsel ve idari kaynakları içeren Dijital Mirasla ilgili sürece dahil oldu. Hedef, adı geçen kaynakları gelecek nesillerin elektronik kayıtlar aracılığıyla toplumumuzun kolektif hafızasına erişebilmeleri için korumaktır. Analog kaynakların dijitalleştirilmesi ve doğuştan dijital içeriğin kullanılması, içeriğin çoğaltılması ve kopyalanması da dahil olmak üzere bir dizi süreci gerektirdiğinden, bu alanın fikri mülkiyet hukuku açısından özel bir ilgi kazanmaktadır. Bu bağlamda, ulusal ve uluslararası düzeydeki tartışmalar, heterojen ve kısmen kısıtlayıcı yasal çerçeve tarafından karakterize edilmektedir. Bu katkı, dijital mirasa ilişkin sivil hukuk ve genel hukuk yargı bölgelerinin fikri mülkiyet hukuku perspektifinden ele alınmasını fırsat olarak değerlendirir, özellikle de yasal istisnalar ve adil kullanım doktrini konusunda. Bu konudaki yüksek pratik etkiyi vurgulamak için, dijitalleştirmenin ve ilgili yönlerin kabul edilebilirliğini değerlendiren AB Adalet Divanı, İsviçre Federal Mahkemesi ve S.D.N.Y. (Google Books Davası) tarafından verilen son kararlar göz önüne alınır ve eleştirel bir şekilde değerlendirilir. Bu temelde, kişisel mülkiyet hakları ile kamu çıkarlarını dengelemek amacıyla gelecekteki yasal önlemlerin gerekliliği tartışılmaktadır.
- Dijital Miras Nedir? Dijital miras, bir kişinin dijital varlıkları, verileri ve çevrimiçi hesaplarındaki içerikleri içerir. E-posta hesapları, sosyal medya profilleri, dijital fotoğraf ve video arşivleri gibi dijital varlıklar bu kapsamda değerlendirilir.
- Dijital Varlıkların Hukuki Statüsü: Dijital varlıkların hukuki statüsü, dijital mirasın yönetilmesinde kilit bir rol oynar. Bu varlıklar genellikle mülkiyet haklarına tabi olup, dijital mirasın hukuki olarak düzenlenmesi gerekmektedir.
- Vasiyetname ve Dijital Varlıklar: Kişinin dijital mirasıyla ilgili özel bir irade beyan etmek istemesi durumunda vasiyetnamede belirli hükümler yer alabilir. Bu, dijital varlıkların nasıl yönetileceği ve kimlere devredileceği konusunda açıklamalar içerebilir.
- Çevrimiçi Hesap Yönetimi ve Erişim: Çoğu dijital platform, kullanıcıların vefat etmeleri durumunda hesaplarını nasıl yönetmek istediklerine dair seçenekler sunar. Bu seçenekler, hesabın kapatılması, mirasçılara devredilmesi veya belirli içeriklerin saklanması gibi seçenekleri içerebilir.
- Sosyal Medya ve Dijital Miras: Sosyal medya platformları, kullanıcıların vefat etmeleri durumunda hesaplarını nasıl yönetmek istediklerine dair özel politikalar ve prosedürler belirlemişlerdir. Bu politikalar, mirasçıların hesaba erişimini veya içerikleri yönetmelerini sağlamak için çeşitli seçenekler sunar.
- Dijital Mahremiyet ve Gizlilik: Dijital mirasın yönetilmesinde bir diğer önemli konu, kişinin dijital mahremiyeti ve gizliliğidir. Vefat etmiş bir kişinin çevrimiçi içerikleri, onun dijital mirası olarak kabul edilir, ancak bu içeriklere erişim hakkının sınırları ve mahremiyetin korunması önemlidir.
- Hukuki Sorumluluklar ve Mirasçıların Görevleri: Mirasçılar, dijital mirası yönetme konusunda belirli hukuki sorumluluklara sahiptir. Bu sorumluluklar, dijital varlıkların güvenli bir şekilde yönetilmesi, hesapların kapatılması veya devredilmesi, gizliliğin korunması gibi konuları içerir.
- Gelecekteki Dijital Mirasın Planlanması: Bireylerin, dijital miraslarını planlamak için önceden adımlar atmaları önemlidir. Vasiyetnamelerde dijital varlıkların nasıl yönetileceği belirtilebilir, çevrimiçi hesapların yönetim tercihleri belirlenebilir.
Sonuç:
Dijital miras, gün geçtikçe önem kazanan bir hukuki konu haline gelmektedir. Kişilerin dijital varlıklarını yönetme ve gelecekteki dijital miraslarını planlama konusunda bilinçli olmaları, hukuki belirsizlikleri azaltabilir ve mirasçılara sorumlulukları konusunda rehberlik edebilir.
- Dijital Miras Nedir ve Neden Önemlidir?
- Soru: Dijital miras, hangi unsurları içerir ve neden hukuki bir konu olarak önemlidir?
- Cevap: Dijital miras, bir kişinin dijital varlıkları, verileri ve çevrimiçi hesaplarındaki içerikleri içerir. E-posta hesapları, sosyal medya profilleri, dijital fotoğraf ve video arşivleri gibi dijital varlıklar bu kapsamda değerlendirilir. Hukuki olarak düzenlenmesi, mirasçılara sorumluluklar getirir.
- Dijital Varlıkların Hukuki Statüsü:
- Soru: Dijital varlıkların hukuki statüsü nedir ve neden önemlidir?
- Cevap: Dijital varlıklar genellikle mülkiyet haklarına tabi olup, dijital mirasın hukuki olarak düzenlenmesinde kilit bir rol oynar. Bu, varlıkların güvenli bir şekilde yönetilmesini sağlar.
- Vasiyetname ve Dijital Varlıklar:
- Soru: Vasiyetnamenin dijital varlıklar üzerindeki etkisi nedir?
- Cevap: Kişinin dijital mirasıyla ilgili özel bir irade beyan etmek istemesi durumunda vasiyetnamede belirli hükümler yer alabilir. Bu, dijital varlıkların nasıl yönetileceği ve kimlere devredileceği konusunda açıklamalar içerir.
- Çevrimiçi Hesap Yönetimi ve Erişim:
- Soru: Çevrimiçi platformlar, kullanıcıların vefat etmeleri durumunda hesaplarını nasıl yönetmek istediklerine dair neler sunar?
- Cevap: Çoğu dijital platform, kullanıcıların vefat etmeleri durumunda hesaplarını yönetmek istedikleri seçenekleri sunar. Bu seçenekler arasında hesabın kapatılması, mirasçılara devredilmesi veya belirli içeriklerin saklanması bulunabilir.
- Sosyal Medya ve Dijital Miras:
- Soru: Sosyal medya platformları, kullanıcıların vefat etmeleri durumunda hesaplarını nasıl yönetmek istediklerine dair nasıl bir politika izler?
- Cevap: Sosyal medya platformları, vefat eden kullanıcıların hesaplarını yönetmek için özel politikalar ve prosedürler belirlemiştir. Bu politikalar, mirasçıların hesaba erişimini veya içerikleri yönetmelerini sağlamak için çeşitli seçenekler sunar.
- Dijital Mahremiyet ve Gizlilik:
- Soru: Dijital mirasın yönetilmesinde dijital mahremiyet ve gizliliğin korunması neden önemlidir?
- Cevap: Vefat etmiş bir kişinin çevrimiçi içerikleri, dijital mirası olarak kabul edilir. Ancak, bu içeriklere erişim hakkının sınırları ve mahremiyetin korunması önemlidir.
- Hukuki Sorumluluklar ve Mirasçıların Görevleri:
- Soru: Mirasçıların dijital mirası yönetme konusundaki hukuki sorumlulukları nelerdir?
- Cevap: Mirasçılar, dijital varlıkların güvenli bir şekilde yönetilmesi, hesapların kapatılması veya devredilmesi, gizliliğin korunması gibi konularda belirli hukuki sorumluluklara sahiptir.
- Gelecekteki Dijital Mirasın Planlanması:
- Soru: Bireylerin gelecekteki dijital miraslarını planlamak için neler yapmaları gerekmektedir?
- Cevap: Vasiyetnamelerde dijital varlıkların nasıl yönetileceği belirtilebilir, çevrimiçi hesapların yönetim tercihleri belirlenebilir. Bu, gelecekteki dijital mirasın düzenlenmesi için önemli adımlardır
Mirasçılık belgesi, bir şahsın mirasçı olduğunu gösteren ve kanıtlayan belgedir. Mirasçılık belgesi, mirasbırakan ile mirasçılar arasındaki kanuni veya ölüme bağlı tasarrufla oluşan miras bağını gösterir. Mirasçılık belgesinde gösterilen mirasçının, aksi sabit oluncaya kadar mirasçı olduğu kabul edilir. Mirasçı olmak için; sağ olmak ve hak ehliyetine sahip olmak gerekir. Miras hükümleri, mirasçılık ve mirasın geçişi miras bırakanın ölüm tarihinde yürürlükte bulunan hükümlere göre belirlenir. Mirasçılık belgesinde, bütün mirasçıların adları ve payları tek tek gösterilmelidir, başka mirasçılık belgesine atıfta bulunularak mirasçılık belgesi verilemez. Mirasçılık belgesinde, payların toplamı paydaya eşit olmalıdır, açıkta pay kalmamalıdır.
Mirasın paylaşılması sözleşmesinin geçerliliği kural olarak mirasbırakanın ölümünden sonra yapılmasına bağlıdır. TMK’da mirasın açılmasından önce miras hakkının devri sözleşmesi düzenlenmesine rağmen mirasın paylaşılması sözleşmesi düzenlenmemiştir. Mirasbırakan hayatta olduğu sürece yapılan paylaşma sözleşmesi ahlâka aykırı olup, kesin hükümsüzdür.Ancak açılmamış miras hakkının devrinde olduğu gibi mirasbırakanın katılması veya onayıyla yapılan paylaşma sözleşmesi geçerlidir. Yargıtay da birçok olayda mirasbırakanın rızasıyla yapılan paylaşma sözleşmesinin geçerli olduğuna karar vermiştir.
SOSYAL MEDYA HESAPLARININ DURUMU
Kişinin ölümünden sonra sosyal medya hesaplarının yani dijital malvarlığının akıbeti hususunda çok yeni bir sorun olması sebebiyle yasal bir düzenleme mevcut değildir. Yine bu hususta ülkemizde henüz yargı kararları da bulunmamaktadır. Ancak örneğin elektronik posta hesabının mirasa konu olup olamayacağı hususu ilk olarak ABD’de yargı önünde gündeme gelmiştir.Almanya’da ise kişinin ölümünden sonra “Facebook” hesap şifresinin ölenin ailesine verilip verilemeyeceği hususu dava konusu edilmiştir. Bu dava üzerine Alman Federal Mahkemesi’nin verdiği karar ise emsal teşkil edecek niteliktedir.
Kişisel Niteliği Ön Planda Olan Dijital Varlıklar
Para ile ölçülebilir mameleki bir değere sahip olmayan, miras bırakanın kişiliği ile özdeşleşen ve onun kişisel saikleriyle kullanım amacına özgülenmiş olan dijital varlıkların miras yoluyla intikal etmemesine ilişkin görüşlerin dikkate alınmasını ve bu konuya ihtiyatlı yaklaşılması gerektiğini düşünmekteyiz. Nitekim günümüz hukuk anlayışında insanların özel yaşamına duyulan saygı ve gizliliğe verilen önemin artması, salt kişisel kullanıma özgülenen dijital varlıklardaki verilerin mirasçılara intikal etmemesi gerektiği yorumunu ortaya çıkarmaktadır. Mameleki bir değer taşımayan ve kişilik haklarıyla sıkı ilişki içerisinde bulunan dijital verilerin miras yoluyla intikaline izin verilmesine ilişkin mirasçıların menfaati ile miras bırakanın ve miras bırakan ile iletişime geçen üçüncü kişilerin mahremiyete ilişkin menfaatleri arasında çatışma meydana gelmektedir. Bu çatışma, tarafların haklı ve hukuken meşru kabul edilebilecek menfaatleri karşılaştırılarak hakkaniyetli bir çözüm bulunmasıyla nihayete erebilecektir.
Dijital Varlıkların Miras Yoluyla İntikali – Eşref Can Gündüz